مقدمه
اندازه وجود ما انسانها
غایت خلقت انسان
علم: کشف حقایق خارجی
حقایق عالم: ظاهر و باطن
نسبت ظاهر و باطن جهان
حقیقت علم
مراتب شناخت
جایگاه علم حقیقی
نمونههایی از روابط غیبی

انسان در دالان بلند تاریخ همیشه به دنبال کشف حقیقت بوده است. دیدن و دانستن و فهمیدن آرزوی دیرین همه انسانها است. همه آدمیان در مقابل علم و در مقابل اهل دانش به صورتی کاملاً طبیعی و در عین حال ناخودآگاه کرنش میکنند. عالمان همواره در میان انسانها محترم و موجّه بودهاند. منابع دین اسلام از آیات قرآن کریم و روایات امامان معصومعلیهم السلام به صراحت و مکرر اهمیت «علم» را گوشزد کرده و به علمآموزی و دانشاندوزی سفارش کردهاند. تأسیس حوزههای علمی مومی و تخصصی از آغاز پیدایش اسلام بر پایه همین سفارشها و فرمانها بوده است. محیط جامعه اسلامی دائما از نشاط علمی برخوردار بوده و در میان خود دانشمندان و فرزانگان فراوان پرورده است و بر اثر این نشاط علمی تا سالیان دراز بر فراز قلههای دانش و ارزش قرار داشته است. امروز نیز راز موفقیت دنیای اسلام و تشکیل تمدن بزرگ اسلامی در بازگشت به دانش نهفته است.
ذخایر معرفت اسلامی علاوه بر صورت معروف دانش که همگان از آن آگاه و با آن آشنایند، سخن از دانشی دیگر و صورتی برتر به میان آورده و بدینترتیب ذهنها و دلها را مشتاق کشف آفاقی فراتر ساخته است. دریافت این دسته از آیات و روایات و درک کامل محتوای آن با دشواری روبهرو است. گویا زبان این عبارات زبان مأنوس و مألوف ما نیست و در برخود آغازین ابهام و غرابت و پیچیدگی سخت نمایان است. مؤلف در این اثر کوشیده است تا با بیان مقدمات لازم و استفاده از مثال و تمثیل از این دشواری فروکاهد و تفسیر سادهای از این دسته عبارات ارائه دهد.
گرچه مؤلف در این نوشتار رسالت ابتدایی خود را توصیههای اخلاقی و معنوی ندانسته است، اما بدون تردید آشنایی با مفاهیم ماورایی و آفاق فراطبیعی شوق و طراوتی وصفناپذیر برای حرکت و انگیزشی فراوان برای رفتن و شدن در اعماق جانها پدید میآورد.
اداره تهذیب و تربیت مدارس علمیه قم در راستای رسالت علمی و عملی خود این اثر را به طلّاب علوم دینی و جامعه اندیشوران و دانشیان تقدیم میدارد و از خداوند منّان توفیق دانشجویی و معناگرایی برای همگان خواستار است.
اداره تهذیب و تربیت
--
علم و دانش در میان ما انسانها، به خصوص در جوامع اسلامی، همواره محترم شمرده شده و توصیه به دانش آموزی از گهواره تا گور، در آموزههای دینی و ادبیات کهن ما فراوان یافت میشود. علاوه بر این، هر ملّتی برای قرارگرفتن در مسیر رشد و تکامل و پیشرفت مادی و معنوی، به جهاد علمی و کوشش فکری نیازمند است. در میان ما، هرگاه سخن از «دانش» به میان میآید، انبوهی از گزارههای ریز و درشت به نظر میرسد که در مجموعهای مدوّن با حروف الفبا بر صفحات کاغذ ثبت شده و برای فراگیری آن باید به محضر استاد رفت یا با مطالعه، مباحثه و تفکر به فضای آن وارد شد.
در کنار این تلقی رایج، معنای دیگری از واژه «علم» در آثار اسلامی مشاهده میشود که با این تصوّر اوّلیه ناسازگار است و لوازمی برای آن بیان شده که در مواجهه نخست، ارتباط آن با مفهوم «دانش» روشن نیست. در این نوشته، کوشش شده تا معنای دیگر دانش، بهگونهای سهل و روان روشن و پرده استبعاد و استنکار از چهره آن برداشته شود.