سامان فعالیت‌های فرهنگی در برنامه کاری طلبه
در این نوشتار مراد از «فعالیت فرهنگی» هر کاری است که با استفاده از نیروی موجود و توانمندی بالفعل فرد، بههدف رشد دیگران و ارائة خدمات فرهنگی صورت گیرد.
ما ضمن بررسی طرح کلان فعالیت‌های طلبه در بخش برنامه‌ریزی به این نتیجه رسیدیم که بر اساس هویت طلبه، عمدة توان و زمان او باید صرف تحصیل و بالا بردن توانمندیهای خود گردد و جز در حاشیة این وظیفة اصلی، انتظار نمیرود طلبه به فعالیت‌های دیگر بپردازد (نسبت متن و حاشیه، نسبت 4 به 1). اینک ضمن پافشاری مجدد بر این فرمول تأکید میکنیم، گرچه پرداختن به این فعالیتها در حاشیة برنامة طلبه قرار دارد، اما به هیچ وجه متن کار او بدون حاشیه، مفید واقع نمیشود. خصوصاً طلابی که چند سال در حوزه، تحصیل کرده و بنیة علمی و شخصیتی نسبتا استواری یافتهاند، وظیفة ویژهای در این مورد دارند. اینگونه فعالیتها علاوه بر تأمین نیاز جامعه و ادای رسالت اسلامی[1] و زنده نگاه‌داشتن روح حساسیت نسبت به نیازهای جامعه و تقویت بینش اجتماعی، به رشد و تکامل توانمندیهای مورد نیاز طلبه هم میانجامد. به بیان دیگر اینگونه فعالیتها در مراحل نخست، نوعی تحصیل هم محسوب میشود. تحصیل توان سخنوری، نویسندگی، پژوهش، کلاسداری، مواجهه با جمع، مدیریت، طراحی فرهنگی، ارتباط اجتماعی، کار متشکل گروهی و... . که هر یک به مرورِ زمان و به برکت «تجربه و تمرین» در وجود شخص، شکل میگیرد.
تحصیل علوم حوزوی، درونمایة این توانمندیها را تأمین میکند و این تواناییها قالبی برای ارائة آن محتوا خواهد شد. به خوبی روشن است که محتوای بدون قالب همچون قالب بدون محتوا، مفید واقع نمیشود.
مراکز فرهنگی
مساجد
حوزههای علمیه
دانشگاه‌ها
مدارس
کانونها
فضای مجازی (سایت، کلوپ، چت، وبلاگ و.. . )
مطبوعات و نشریات
ادارات و نهادها
هیآت
نمایشگاه‌ها
پادگانها
جلسات انس دوستانه
محیط خانواده
زندانها
رادیو و تلویزیون
...
انواع فعالیت‌های فرهنگی
سخنرانی
تدریس و کلاسداری
تألیف
تحقیق
مشاوره و راهنمایی
مقاله
ترجمه
شعر
داستان
گفتگو
موعظه
نقاشی، طراحی، گرافیک
نامه
دعا، مرثیه، مداحی
پاسخ به سؤالات
پشتینانی فکری
...
پارهای از دانشآموزان مدارس و دبیرستانها در کنار برنامههای آموزشی و تحصیلی خود در فعالیت‌های فوقبرنامه، حضوری پرنشاط دارند. روزنامه دیواری تهیه میکنند، مقاله مینویسند و در مراسم صبحگاه ارائه میدهند، در کتابخانه یا واحدهای دیگر فعالیت میکنند، در اجرای مراسم نماز جماعت، دعا، قرآن، جشن یا سوگواری، راهپیمایی و برنامههای هنری ـ دکلمه، مسابقه، سرود، تئاترـ سهیم میگردند، با بسیج مدرسه همکاری میکنند، بریدة جراید را در تابلوی مخصوص نصب میکنند، کلاسهای تقویتی برای دوستان خود تشکیل میدهند، از ذوق و هنر خود بهصورت شعر، طراحی، کاریکاتور و.. . . استفاده میکنند، آزمایشهای توصیه شده در کتابهای درسی را به خوبی انجام میدهند، با بهرهگیری از دانش و مهارت خود کارهای دستی و وسایل خاص تولید میکنند و خلاصه آن که جوش و خروش ویژهای از خود نشان میدهند. این دانشآموزان با استفاده شایسته از وقت و توان خود،
ـ بهرهای به دیگران میرسانند.
ـ تنوع برنامه خود را حفظ و نشاط خود را استمرار میبخشند.
ـ آموختههای خود را محک میزنند و مباحث نظری خشک را بهتر درک میکنند.
ـ خلاقیت و توان علمی خود را بالا میبرند.
ـ فایده و کاربرد معلومات خود را لمس میکنند و به ادامه جدی تحصیل، ایمان و امید بیشتری پیدا میکنند.
ـ روح تعاون و همکاری را در خود تقویت میکنند.
ـ قدرت برخورد اجتماعی و تعامل گروهی را در خود میافزایند و صحنة جدی فعالیت‌های اجتماعی را در دایرهای کوچک تجربه میکنند و
ـ همیشه مورد تقدیر و تشویق اولیا و مربیان هستند؛. . . .
اگر و تنها اگر این فعالیتها در «حاشیة» فعالیتِ آموزشی آنها قرار گیرد و آسیبِ جدی به روند تحصیل آنها وارد نسازد. شخصیت این دانشآموزانِ پرشور از رهگذر این تلاش و تجربه، مجموعاً بهتر و مفیدتر و جامعتر از دانشآموز درس‌خوانی است که دائماً دفتر و قلم به دست گرفته و در گوشة انزوا سر در مباحث درسی فروبرده است.
پدران و مادران و مربیان، معمولاً دو توصیه موازی به فرزندان خود میکنند؛
یکی حضور فعال در این برنامهها، به جهت فواید فراوان آن.
دوم توجه به ضریب اهمیت درس، و رعایت اعتدال در این حضور.
همین دو توصیه موازی را در حرکت حوزوی نیز باید رعایت کرد. فعالیت‌های جانبی در کنار برنامه تحصیل، برای طلبه ضروری است و مشابه این آثار و برکات را در پی دارد. البته اگر در انجام این فعالیتها رعایت اعتدال و تناسب فراموش نشود.
روشن است که بهدست آوردن هر توانمندی در ابتدای امر دشوار است و با ناکامیها و شکست‌هایی مواجه میشود و احتمالاً ضایعاتی خواهد داشت. اما در مقابل توانمندی و ورزیدگی حاصل از آن، قابل تحمل و مجموعاً مقرون به صرفه است.
[1]. گرچه «تربیت امروزِ» ما برای «خدمت فردا» است. اما همین امروز به تناسب وسعمان، وظیفة خدمت داریم. امر به معروف و نهی از منكر وظیفة اجتماعی هر مسلمانی است كه متناسب با توان و دانش و منزلت خویش باید آن را بهجای آورد و امر به معروف و نهی از منکر در اشکال پیشرفته خود شامل همة انواع فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی می‌گردد.
محمد عالم‌زاده نوري